เชียงของ: สร้างบ้านแปงเมือง

จาก​พงศาวดารโยนก​...​ใน​ยุคก่อตั้งราชวงศ์ลาว​ ​สมัยหิรัญนครเงินยาง​ (เชียงแสน)​เจ้าลวจังกราช​ได้​ให้​ราชบุตร​ ​ชื่อ​ “​ลาวครอบ​” ​ขึ้นครองเมืองเชียงของ​ ​หลัง​จาก​นั้น​ราชวงศ์ลาวสืบต่อกษัตริย์มาอีก​ถึง​ ๒๔ ​พระองค์​ ครั้น​ถึง​สมัยของพญามังราย​ (โอรสของ​ ​ลาวเม็ง​ ​กษัตริย์องค์ที่​ ๒๔) ​ผู้​สร้างเมืองเชียงราย​ ​และ​หิรัญนครชัยบุรีศรี​เชียงแสน​ ​ได้​รวบรวมเมืองต่าง​ ​ๆ​ ​ทางภาคเหนือ​เป็น​ปึกแผ่นเดียว​กัน​กับ​ ​หิรัญนครเงินยาง​ ​รวม​ทั้ง​เมืองเชียงของ​ ​ซึ่ง​ถูกผนวก​ไว้​ใน​ปี​ ​พ​.​ศ​. ๑๘๐๖ ราวปี​ ​พ​.​ศ​.๒๑๐๑ ”​พม่า​” ​สมัยพระ​เจ้าบุ​เรงนอง​ ​ยกทัพมาตี​และ​ยึดเมืองเชียงแสน​ ,​เชียง​ใหม่​ ​ก่อนที่​จะ​รบชนะกรุงศรีอยุธยา​ได้​ (เสียกรุงฯครั้งที่​ ๑) ​ทำ​ให้​เมืองเชียงของ​ ​ซึ่ง​เดิม​อยู่​ภาย​ใต้​อาณาจักรล้านนา​ ​ต้อง​ตก​อยู่​ใน​อำ​นาจพม่า​ ​และ​บางช่วงเวลาก็ขึ้น​กับ​กรุงศรีอยุธยา​ ​เป็น​เวลายาวนานเกือบ​ ๒๐๐ ​ปี

ครั้นยุคสมัยหนึ่ง​ ​มีการส่งเจ้าอริยะ​ ​ซึ่ง​เป็น​บุตรของเจ้าฟ้ามาละ​เชื้อสายเจ้านายเมืองเชียงแสน​ ​มา​แผ้วถางบูรณะ​เมืองเชียงของ​ ​เจ้าอริยะ​ได้​ปฏิสังขรณ์สถูป​ ๒ ​แห่ง​ ​ที่​ผู้​ใหญ่​บ้านตำ​มิละ​ได้​ก่อ​ไว้​ ​คือวัดศรีบุญยืน​ ,​วัดไชยสถาน​ ​ซึ่ง​ภายหลังวัด​ทั้ง​สองเปลี่ยนชื่อ​เป็น​ ​วัดแก้ว​,​วัดหลวง​ ​ตามลำ​ดับ ​และ​อีกครั้ง​ใน​ปี​ ๒๓๑๐ ​ที่พม่า​ได้​ทำ​ศึกครั้ง​ใหญ่​กับ​กรุงศรีอยุธยา​ ​(​ใน​สมัยเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่​ ๒) ​เจ้าอริยะ​ได้​อพยพครอบครัว​และ​พลเมืองหนีศึกพม่า​ไป​อยู่​หัวเมืองน่าน​หรือ​นครน่าน​ ​บริ​เวณบ้านเวียงเหนือ​ ​ใน​ห้วง​นั้น​เชียงของ​จึง​เป็น​เมืองร้างอีกระยะหนึ่ง​...​เวลา​นั้น​เจ้าอริยะมีบุตรคนหนึ่งชื่อเจ้ารำ​มะ​เสน​ ​ภายหลังพระ​เจ้ากรุงธนบุรีกอบกู้​เอกราชคืน​จาก​พม่า​ ​ก่อตั้งกรุงธนบุรีขึ้น​ ​พร้อม​ทั้ง​ขับไล่พม่าออก​จาก​หัวเมืองฝ่ายเหนือ​ ​ครั้นสงบศึก​ ​เจ้า​เมืองน่าน​ ​จึง​ได้​แต่งตั้ง​ให้​เจ้ารำ​มะ​เสน​ ​นำ​ไพร่พลเดิมของเมืองเชียงของกลับมาตั้งเมืองเชียงของอีกครั้ง​ ​โดย​มาตั้งเมือง​อยู่​ที่บ้านเวียงติน​ ​เหนือบ้านแจมป๋อง​ ​ทว่าชาวบ้านบาง​ส่วน​ได้​แยกย้ายไป​กัน​ไป​อยู่​ที่บ้านปอ​ ​บ้านยาย​ ​บ้านน้ำ​ปึก​ ​บ้านด่านติน​ ​หลัง​จาก​อยู่​เวียงติน​ได้​ ๕ ​ปี​ ​เจ้ารำ​มะ​เสน​ ​ได้​มีบัญชา​ให้​ ​พญาคงคา​ ​พาราษฎร​ส่วน​หนึ่ง​ ​มา​แผ้วถางบริ​เวณ​ ​ต​.​เวียง​ใน​ปัจุบัน​ ​แล้ว​สร้างเมืองขึ้น​ใหม่​ ​เมื่อสร้างเมืองเสร็จ​ ​พระยาคงคา​ ​จึง​อัญเชิญเจ้ารำ​มะ​เสนขึ้น​เป็น​เจ้า​เมืองเชียงของ​ ​ครั้งหนึ่งหลังการสร้างเมือง​เป็น​ปึกแผ่น​… ​เจ้ารำ​มะ​เสน​ ​เคยคิดเอา​ใจออกห่าง​ไม่​ยอมขึ้นตรงต่อเจ้า​เมืองน่าน​ ​โดย​จะ​ขอขึ้นตรงต่อพระ​เจ้ากรุงธนบุรี​เพียง​ผู้​เดียว​ ​เจ้า​เมืองน่านโกรธมาก​ ​จึง​จัดกองชายฉกรรจ์สกัดจับตัวเจ้ารำ​มะ​เสนไป​ไว้​เมืองน่าน​ ​และ​ให้​พระยา​ไชยราช​ ​ขึ้น​เป็น​ผู้​รักษาการแทน​ …​ภายหลังที่​ได้​ชำ​ระ​ความ​ผิดเจ้า​เมืองเชียงของ​แล้ว​เห็นว่า​ไม่​มี​ความ​ผิด​ ​เจ้า​เมืองน่าน​ได้​คืนตัวเจ้ารำ​มะ​เสนกลับมา​เป็น​เจ้า​เมืองเชียงของตามเดิม​…​จน​ถึง​พิราลัย ข้อมูล ประวัติการสร้างเมืองเชียงของ" ​ของ​ ​ขุนภูนพิ​เลขกิจ​ (เจ้าหนานบุษรศ​ ​จิตตางกูร) ​พ​.​ศ​.๒๔๔๘